Nowa wizja zrównoważonego rozwoju Europy
Agenda Terytorialna 2030 to strategiczny dokument Unii Europejskiej, który wyznacza ambitny kurs ku przyszłości, dążąc do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju wszystkich regionów Europy. Celem Agendy jest wzmocnienie spójności terytorialnej oraz promowanie równości szans, tak aby każde miejsce w Europie mogło w pełni wykorzystać swój potencjał, niezależnie od wielkości czy położenia geograficznego..
Ten dokument, będący kontynuacją wcześniejszych wersji Agendy z 2007 i 2011 roku, został opracowany przez ministrów odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne, rozwój terytorialny oraz spójność terytorialną, we współpracy z instytucjami europejskimi: Komisją Europejską, Parlamentem Europejskim oraz Europejskim Komitetem Regionów.
Współczesne wyzwania i nowa strategia
Aktualizacja Agendy Terytorialnej była odpowiedzią na dynamicznie zmieniające się warunki społeczno-ekonomiczne w Europie oraz nowe, globalne wyzwania. Problemy takie jak zmiana klimatu, degradacja środowiska, starzenie się społeczeństw, migracja oraz szybka cyfryzacja, wymagają skoordynowanych działań na wszystkich poziomach administracyjnych. Dlatego też Agenda Terytorialna 2030 koncentruje się na zrównoważonym rozwoju każdego regionu, redukcji nierówności regionalnych oraz zapewnieniu równych szans wszystkim mieszkańcom Europy.
Priorytety Agendy Terytorialnej 2030: Sprawiedliwa i Zielona Europa
Agenda Terytorialna 2030 definiuje dwa główne filary: Sprawiedliwa Europa i Zielona Europa. Każdy z nich obejmuje kluczowe priorytety, które mają wspierać rozwój całego terytorium Unii, uwzględniając różnorodność regionów, oraz specyfikę lokalnych wyzwań, ale też wynikającego z nich potencjału.
Sprawiedliwa Europa
Głównym celem Sprawiedliwej Europy jest zapewnienie równych szans rozwojowych dla wszystkich mieszkańców i obszarów Europy. Aby to osiągnąć, Agenda definiuje następujące priorytety:
Zrównoważona Europa: Wykorzystanie różnorodności terytorialnej
Różnorodność terytorialna Europy jest nieocenionym atutem, który może przeciwdziałać nadmiernej koncentracji ludności i zasobów w dużych ośrodkach miejskich. Poprzez wspieranie rozwoju mniejszych miast i regionów, możliwe jest zmniejszenie nierówności między różnymi obszarami.Promowanie policentrycznych modeli rozwoju, w których różne regiony współpracują, umożliwia skuteczniejsze sprostanie globalnym wyzwaniom, poprawę jakości życia i pracy oraz zwiększenie konkurencyjności na arenie międzynarodowej. Szczególne znaczenie przypisuje się obszarom o unikalnych cechach geograficznych, takim jak wyspy, góry czy tereny przybrzeżne, i wskazuje na potrzebę zintegrowanego podejścia uwzględniającego ich specyficzne wyzwania i potencjał.
Regiony funkcjonalne: Równomierny rozwój lokalny i regionalny
Miasta, niezależnie od swojej wielkości, są uznawane za kluczowe motory rozwoju Europy. Współpraca między miastami a okolicznymi obszarami wiejskimi powinna przynosić korzyści wszystkim zaangażowanym stronom. Regiony te, charakteryzujące się różnorodnością funkcjonalną, pozwalają na lepsze wykorzystanie swojego potencjału, co jest niezbędne do osiągnięcia spójności terytorialnej.
W Europie istnieje wiele różnych typów obszarów: miejskie, podmiejskie, wiejskie, czy peryferyjne, z których wiele zmaga się z problemami segregacji lub wyludnienia. Rozwój tych miejsc zależy od ich unikalnych cech lokalnych oraz relacji z innymi regionami, dostępności usług publicznych, edukacji, dostępu do internetu, działalności gospodarczej i usług ekologicznych.
Agenda podkreśla konieczność współpracy z lokalnymi i regionalnymi decydentami, aby tworzyć długoterminowe, zrównoważone strategie rozwoju, wspierane przez narzędzia polityki spójności UE, polityki rozwoju obszarów wiejskich oraz instrumenty takie jak ZIT (Zintegrowane Inwestycje Terytorialne) i RLKS– LEADER (Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność (RLKS – LEADER).
Integracja ponad granicami: Współpraca transgraniczna
Współpraca terytorialna i morska między krajami umożliwia efektywniejsze wykorzystanie potencjału rozwojowego i skuteczniejsze radzenie sobie ze wspólnymi wyzwaniami. Programy takie jak INTERREG wspierają tworzenie silniejszych więzi, sprzyjających rozwojowi oraz minimalizowaniu negatywnych skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych. Dotyczy to różnorodnych obszarów, takich jak ochrona ekosystemów, dziedzictwa kulturowego, rynków pracy czy świadczenia usług publicznych. Kolejnym przykładem takich inicjatyw są Horyzont Europa, czy platformy strategii inteligentnej specjalizacji.
Integracja współpracy transgranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej w strategiach rozwoju na różnych poziomach – od makroregionalnego po lokalny – jest kluczowa dla przyszłości Europy, a rozmowy z decydentami na różnych szczeblach rządu mają na celu usunięcie przeszkód prawnych i administracyjnych, które utrudniają tę współpracę.
Zielona Europa
Zielona Europa koncentruje się na ochronie zasobów naturalnych oraz promowaniu zrównoważonego rozwoju, przy jednoczesnym kształtowaniu transformacji społecznej w kierunku większej neutralności klimatycznej. Priorytety w ramach tego celu obejmują:
Zdrowe środowisko: Neutralność klimatyczna i odporność miast i regionów
Różnorodność ekosystemów jest fundamentem życia i zrównoważonego rozwoju. W obliczu zmian klimatycznych, które zagrażają bioróżnorodności, niezwykle ważne jest podnoszenie świadomości społecznej i wdrażanie strategii zarządzania zasobami w sposób uwzględniający specyficzne cechy geograficzne i umożliwiający rozwój infrastruktury łączącej ekosystemy. Dlatego też w dokumencie postuluje się wspieranie zrównoważonych rozwiązań, takich jak zielona i niebieska infrastruktura oraz strategii neutralnych klimatycznie jako kluczowych elementów budowania odporności miast i regionów Europy.
Zalecane działania obejmują zrównoważone użytkowanie gruntów, ochronę zielonych terenów, przywracanie zdegradowanych obszarów i przeciwdziałanie wylesianiu. Ważne jest również zapobieganie rozrastaniu się miast, poprawa jakości powietrza i integracja planowania przestrzennego.
Gospodarka o obiegu zamkniętym: Zrównoważone gospodarki lokalne
Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym jest niezbędne do zapewnienia trwałego rozwoju Europy. Lokalne i regionalne plany działania, oparte na zasobach i innowacjach, mogą wspierać transformację w kierunku bardziej ekologicznej gospodarki. Silne, samowystarczalne społeczności oraz zróżnicowane gospodarki lokalne są kluczowe dla odporności na zmiany zewnętrzne i wspierają transformację sektorów takich jak budownictwo, transport i biogospodarka.
Zrównoważone połączenia: Łączność cyfrowa i fizyczna obszarów
Transformacja cyfrowa powinna zapewniać sprawiedliwy i przystępny cenowo dostęp do wysokiej jakości internetu, nowoczesnych połączeń telefonicznych oraz możliwości rozwoju umiejętności cyfrowych, co jest kluczowe dla jakości życia i konkurencyjność regionów. Podejmowanie takich działań będzie na pewno istotne na obszarach wiejskich i peryferyjnych, które często mają ograniczony dostęp do wyżej wymienionych usług.
Jednocześnie, rozwój zrównoważonych sieci transportowych, które łączą regiony z głównymi sieciami transportowymi, jest niezbędny dla wsparcia handlu międzynarodowego i rozwoju lokalnego. Wdrażanie ekologicznych modeli transportu, szczególnie w mniej zaludnionych obszarach, wspiera realizację celów związanych z ochroną klimatu i dostępnością.
Kluczowe działania i wdrażanie priorytetów
Agenda Terytorialna 2030 stanowi swoisty kompas dla polityki regionalnej UE, ukierunkowany na tworzenie Europy bardziej zintegrowanej, sprawiedliwej i zrównoważonej. Jest to zaproszenie do współpracy dla wszystkich aktorów – zarówno na poziomie lokalnym, jak i międzynarodowym – by wspólnie budować przyszłość, w której każde miejsce, niezależnie od swego położenia, będzie miało równe szanse na rozwój i dobrobyt.
Dążenie do zrównoważonego rozwoju, promowanie zielonych technologii, wzmacnianie społecznej spójności, cyfryzacja oraz dobre zarządzanie to filary, na których ma opierać się przyszłość Europy. Agenda nie tylko wskazuje cele, ale także inspiruje do działania na rzecz tworzenia bardziej zrównoważonej i sprawiedliwej przyszłości dla wszystkich obywateli Unii Europejskiej.
Dowiedz się więcej!
Autor: Aleksandra Szymańska
