Czym są studia nad przyszłością?
Studia nad przyszłością (ang. futures studies) definiuje się jako transdyscyplinarne badania, których celem jest prognozowanie prawdopodobnych układów zdarzeń gospodarczych, społecznych i naukowych.
Przykładowe tematy, które przyciągają dziś uwagę ekspertów w dziedzinie studiów nad przyszłością to: technologie przyszłości, problem osobliwości technologicznej (singularity), przyszłość terroryzmu i zorganizowanej przestępczości, pozycja społeczna kobiet, transhumanizm.
Dzikie karty, słabe sygnały, czarne łabędzie
Studia nad przyszłością mają swój własny słownik. Jednym z ciekawszych pojęć tej dziedziny jest analiza tzw. dzikich kart (wild cards), czyli hipotetycznych zdarzeń, które cechuje niskie prawdopodobieństwo połączone z potencjalnie ogromnym wpływem na rozwój danego zagadnienia. Dobrym przykładem dzikiej karty o pochodzeniu naturalnym byłoby uderzenie w Ziemię dużej asteroidy na przestrzeni najbliższej dekady. Przykładem dzikiej karty jako zdarzenia sprowadzonego przez ludzi byłby na przykład atak terrorystyczny z wykorzystaniem materiału rozszczepialnego, który nastąpiłby w Warszawie na przestrzeni najbliższego roku.
Inne popularne pojęcia studiów nad przyszłością to np. trendy i antytrendy, słabe sygnały, czarne łabędzie. Więcej o nich przeczytasz w artykułach na naszej stronie.
Historia naszej dyscypliny
Współczesne rozumienie zadań studiów nad przyszłością różni się znacznie od tradycyjnego pojęcia futurologii. Dawniej przedmiotem zainteresowania było przewidywanie pojedynczych zdarzeń z możliwie dużą pewnością. W tym sensie futurolodzy XIX i XX wieczni nie różnili się wiele od wyroczni delfickiej i nadwornych astrologów – również jeśli chodzi o sprawdzalność ich wizji. Dziś celem badaczy jest tworzenie alternatywnych scenariuszy oraz ich ocena co do szansy wystąpienia, trendów rozwojowych i tego, które z nich są pożądane, a które niekorzystne. Różnicę tę dobrze oddaje rozróżnienie w języku angielskim miedzy future i futures – jedną przyszłością, której się spodziewamy i wieloma różnymi scenariuszami przyszłości, które mogą nastąpić w zależności od podejmowanych działań. W polu zainteresowania studiów nad przyszłością leżą te drugie.
Studia nad przyszłością w Polsce
Przed 1989 rokiem myślenie o przyszłości napotykało w Polsce poważne bariery ideologiczne. Promowany przez władzę światopogląd, oparty na marksistowskim materializmie dialektycznym w interpretacji Lenina nie dopuszczał w zasadzie myślenia scenariuszowego w dłuższej perspektywie. Celem historii było ostateczne zwycięstwo w walce klasowej, które odniosą chłopi i robotnicy nad „klasami wyzyskującymi”. Moment, w którym na świecie zapanuje komunizm, kiedy upowszechnią się równość i sprawiedliwość, ubóstwo zniknie był w oczach komunistów nieunikniony. W ramach takiej ideologii wszelkie rozważania, oparte na mnogości możliwych przyszłości oraz rozważaniu prawdopodobnych i możliwych alternatyw. Poglądy słynnych – burżuazyjnych – badaczy przyszłości, jak Kahn, Flechtheim i Jungk były uważane za sprzeczne i ograniczone. Scenariusze wykorzystywano rzadko, głównie w studiach nad obronnością i w strategiach militarnych.
Współczesność nadwiślańskich futures studies
Dziś, kiedy Polska przeszła transformację ustrojową, należy spodziewać się odwrotu od błędnych wyobrażeń o studiach nad przyszłością i kojarzenia ich wyłącznie z science-fiction dziecięcego pokoju lub z mrzonkami oderwanych od rzeczywistości, neurastenicznych naukowców. Komitet Prognoz PAN „Polska 2000 Plus” istnieje już od 1969 roku, a po 1989 roku przyjął metodologie studiów nad przyszłością, które cieszą się międzynarodową akceptacją. Pojawiły się pierwsze na polskim rynku firmy doradcze, specjalizujące się w foresighcie. Mają miejsce konferencje i kongresy, poświęcone prognozom, powstają raporty i strategie, uwzględniające myślenie scenariuszowe. Przykładem służy Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów, który funkcjonował w latach 2008-2012. Nowoczesne myślenie o przyszłości, wolne od wad dawnej futurologii upowszechnia się w Polsce wśród polityków, managerów i działaczy społecznych. Proces ten dokonuje się jednak powoli i nawet w gronie zaangażowanych weń ekspertów ze świata nauki bywa – niestety – oceniany ambiwalentnie.
Dlaczego Polskie Towarzystwo Studiów nad Przyszłością?
Rolą PTSP jest dalsza popularyzacja odpowiedzialnych, nowoczesnych studiów nad przyszłością w kraju oraz zapewnienie transferu osiągnięć w tej dziedzinie między środowiskami polskimi i zagranicznymi. Cele PTSP związane z futures studies są zwięźle przedstawione w statucie stowarzyszenia.
