Wg definicji Zeleznego i Schulza, świadomość środowiskowa to specyficzny zbiór czynników psychologicznych związanych z skłonnością jednostek do angażowania się w prośrodowiskowe zachowania. Ta definicja, choć nieco sucha, ukazuje złożoność kształtowania się ekopostawy. Widać w niej wyraźnie, że nie tylko osobowość, nie tylko światopogląd, nie stosunek do religii, ani nie przynależność do partii politycznej przesądzają o naszej preferencji dla zachowań proekologicznych. Ponieważ środowisko naturalne jest dobrem wspólnym, szczególnie doniosła dla badania i oceny ekopostaw społeczeństwa jest wiedza o stosunku ludzi do polityk publicznych w dziedzinie środowiska. Jak wynika z najnowszego badania, 43% Polaków negatywnie ocenia działania polskiego rządu w zakresie ochrony środowiska i zapobiegania niekorzystnym zmianom klimatycznym, podejmowane w ciągu ostatnich 4 lat, a pozytywnie postrzega je 31% badanych.
O stanie postawy proekologicznej wśród Polaków dowiadujemy się z nowego badania, przeprowadzonego dla serwisu ciekaweliczby.pl na panelu Ariadna. 43% Polaków negatywnie ocenia działania polskiego rządu w zakresie ochrony środowiska i zapobiegania niekorzystnym zmianom klimatycznym, podejmowane w ciągu ostatnich 4 lat. Pozytywnie postrzega je 31% badanych. Najmniej krytyczni są najmłodsi w wieku 18-24 lata. Większość badanych (84%) deklaruje, że segreguje śmieci, ale najmniej takich osób jest w najmłodszej grupie wiekowej (67%). Również w tej grupie jest najmniej osób uważających, że spalanie plastikowych butelek i foliowych torebek w domowych piecach jest szkodliwe dla środowiska (70%).
Badanie portalu ciekaweliczby, choć ubogie metodologicznie i nieodnoszące się do przyjętego w środowisku naukowym paradygmatu oceny świadomości środowiskowej, daje nam pewne wglądy w opinie Polaków na temat środowiska. Skupia się na trzech kwestiach. Ocenie polityki rządu, segregacji odpadów i spalaniu odpadów w domowych paleniskach. Trudno odmówić doborowi zagadnień pewnej bieżącej istotności.
Przyroda oglądana przez polityczne okulary
Opinie negatywne (43%) przeważają nad pozytywnymi (31%), jeśli chodzi o ocenę działań polskiego rządu, podejmowanych w zakresie ochrony środowiska i zapobiegania niekorzystnym zmianom klimatycznym w ciągu ostatnich 4 lat. 26% badanych nie jest w stanie się określić. Zdecydowana większość wyborców Koalicji Obywatelskiej (80%) i Lewicy (77%) działania rządu w tym zakresie ocenia negatywnie. Tymczasem wśród wyborców Prawa i Sprawiedliwości przeważają oceny pozytywne (60%). Najgorzej działania rządu oceniają osoby w wieku 55 lat i więcej (55%). Co ciekawe, wśród osób z grupy wiekowej 18-24 lata oceny pozytywne (39%) przeważają nad negatywnymi (35%).
Wynik ten komentuje dla PTSP Ewa Nosarzewska, socjolożka z Kultury Liberalnej – „Różnica pomiędzy odsetkiem ocen pozytywnych (39%) i negatywnych (35%) wśród osób młodych jest niewielka, więc może nie ma co przeceniać tego wyniku. Inicjatywy takie jak Młodzieżowy Strajk Klimatyczny sprawiają, że przypisujemy „młodym” jednoznacznie prośrodowiskowe poglądy, ale warto zwrócić uwagę, że po pierwsze takie inicjatywy jak Strajk obejmują także grupy najmłodsze, więc być może, gdyby badaniem objąć osoby np. od 16. roku życia, ta nieznaczna różnica 4% w ogóle przestała by mieć znaczenie. Po drugie, jeśli spojrzymy na elektoraty, „młodzi” niekoniecznie muszą mieć prośrodowiskowe poglądy, a tym bardziej nie muszą być krytyczni w stosunku do polityki PiS-u w ogóle. W tym kontekście może pytanie o „politykę PiS-u” ma znaczenie, a nie o pewien rys polityki w ogóle.” – kontynuuje Nosarzewska – „Na to wskazywałyby wyniki wyborów czy sondaże przedwyborcze – w elektoracie 18-24 lata prowadzi PiS przed KO/PO i Lewicą. A do tego dochodzi jeszcze elektorat Konfederacji z wyborów europejskich i jesiennych parlamentarnych. Reasumując, nie ma co przeceniać prośrodowiskowej postawy osób młodych. Takie inicjatywy jak Młodzieżowy Strajk Klimatyczny tworzą pewne wrażenie, niekoniecznie powszechne wśród całej populacji.”
Bez trafnych polityk publicznych trudno wyobrazić sobie zmianę stanu środowiska na lepsze. Tymczasem wrażliwe i już zaburzone ekosystemy potrzebują pilnych zmian w zachowaniu ludzi, aby przetrwać. Mieszkamy w domku z kart – nawet jeśli jeszcze nie jest za późno na przyjęcie bardziej ekologicznie zorientowanych postaw, to na pewno nie powinniśmy wierzyć, że jesteśmy bezpieczni.
Segregacja odpadów – papierek lakmusowy postaw ekologicznych
Większość dorosłych Polaków (84%) deklaruje, że segreguje śmieci: 39% robi to zawsze bardzo starannie i dokładnie. Z kolei 45% na ogół stara się je segregować w miarę możliwości. 7% badanych rzadko przykłada się do segregowania śmieci, 3% unika segregowania śmieci, jeśli nie musi, a 6% nie segreguje ich wcale. Najwięcej osób deklarujących, że zawsze lub na ogół segreguje śmieci jest w elektoracie Koalicji Obywatelskiej (94%). Wśród wyborców PiS i Lewicy odsetek osób segregujących śmieci jest na podobnym poziomie (88% vs. 89%).
Analiza odpowiedzi według grup wiekowych pokazuje, że najwięcej osób, które segregują śmieci jest wśród osób w wieku 45-54 lata (92%) oraz 55 lat i więcej (91%). Z kolei zdecydowanie najmniej jest ich w najmłodszej grupie wiekowej 18-24 lata (67%). I w tej grupie jest aż 33% osób, które śmieci nie segregują. Jak pisaliśmy już jakiś czas temu, i jak wynika również z niedawnej analizy opracowanej przez 4CF, Instytut Sobieskiego i Atmoterm dla Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju, gospodarka w obiegu zamkniętym jest jednym modelem, który średnio- i długoterminowo możemy przyjąć, aby zapewnić Polsce zrównoważony rozwój.
Młodzi nie wiedzą?
Skąd tak rozczarowujące wyniki badania dot. odpadów w grupie najmłodszych respondentów? Zaskakują w dobie Fridays for Future Grety Thurnberg i młodzieżowych strajków klimatycznych. Zofia Bednarczyk, ekspertka PTSP komentuje wyniki badania – „Postawa młodych wynika prawdopodobnie nie z braku troski o środowisko lub braku woli do działania (to grupa wiekowa, w której utrzymuje się jeszcze postawa młodzieżowego buntu, chęci działania, zmieniania świata), lecz odpowiedniej wiedzy w zakresie wpływu określonych zachowań na środowisko naturalne. Z jednej strony brakuje w polskiej szkole edukacji proekologicznej, z drugiej kampanie społeczne mogą do młodych nie trafiać. W mniejszym stopniu obcują oni z tradycyjnymi kanałami komunikacji (telewizja, radio, prasa drukowana), zaś w kanałach cyfrowych (media społecznościowe, serwisy streamingowe, prasa elektroniczna) w efekcie tzw. zjawiska internet bubble otrzymują komunikaty dopasowane do treści, z którymi wcześniej wchodzili w interakcję.”
Pokaż mi, czym palisz, a powiem ci kim jesteś
Zdecydowana większość Polaków (80%) uważa, że spalanie plastikowych butelek i foliowych opakowań w domowych piecach grzewczych jest bardzo szkodliwe dla środowiska. 6% uważa, że to jest mało szkodliwe, a 5% – że nie jest szkodliwe. Prawie co dziesiąta osoba (9%) nie ma na ten temat zdania. Świadomość dotycząca szkodliwości takich działań jest najwyższa wśród wyborców Koalicji Obywatelskiej (95%). Wśród elektoratu Prawa i Sprawiedliwości oraz Lewicy jest praktycznie na takim samym poziomie (85% vs. 84%).
Odpowiedzi na to pytanie pokazują również, że młodzi z grupy wiekowej 18-24 lata wykazują się najmniejszą świadomością dotyczącą szkodliwości spalania plastiku i folii w domowych piecach. Taką świadomość ma 70% osób z tej grupy, czyli najmniej ze wszystkich innych grup wiekowych. Największa świadomość jest natomiast wśród osób w wieku 45-54 lata oraz 55 lat i więcej (po 85%).
„Badanie pokazuje, że młodzi w wieku 18-24 są mniej świadomi ekologicznie i mniej proekologiczni w swoich działaniach niż osoby starsze od nich. A przecież to niewiele młodsza od badanych szkolna młodzież zainicjowała protesty klimatyczne i dyskusję na temat ochrony środowiska. Ważne jest zatem, aby edukacja ekologiczna była obecna w szkołach i kładła jak największy nacisk na działania praktyczne. Postawienie „like” w social media pod eko-akcjami to jednak nie to samo, co wrzucenie śmieci do odpowiedniego pojemnika” – mówi Alicja Defratyka, autorka projektu ciekaweliczby.pl.
