Wywiady z Kongresu Futurologicznego 2021

W dniach 12–14 września odbył się Kongres Futurologiczny 2021, trzydniowa konferencja kulturalno-naukowa organizowana przez Polską Fundację Fantastyki Naukowej we współpracy z Krakowskim Biurem Festiwalowym. Wydarzenie stanowiło część oficjalnych obchodów jubileuszu stulecia urodzin Stanisława Lema, a PTSP było jego partnerem.

Prelegenci dyskutowali nad przyszłością, zarówno pod kątem futurologicznym, jak i naukowym. Nie zabrakło wystąpień reprezentantów polskiego sektora kosmicznego, naukowców, pisarzy fantastyki, krytyków czy ekspertów w dziedzinie foresightu strategicznego. Poniżej zebraliśmy niektóre z prezentowanych na Kongresie opinii, a wybór ten jest świadectwem wielowątkowości i wielogłosowości rozmowy o przyszłości. Jakie wizje zostały zaproponowane? Jakie pytania stawiają dziś polskie futures studies?

Myślenie o przyszłości

Blok nauki otworzyło wystąpienie dr Dawida Kalisza na temat projektu Prévistoire, tworzonego w Laboratorium „Future of Work” w Paris School of Business we Francji. Słowo jest francuskim tłumaczeniem lemowskich “będziejów” – neologizmu, który pojawia się w powieści Kongres Futurologiczny i dotyczy historii przewidywań nauki o tym, co będzie.

Dr Kalisz zachęca do kierowania się przy tworzeniu scenariuszy przyszłości pilnym optymizmem – pojęcie to, promowane przez prof. Jane McGonigal z IFTF zyskuje na popularności. Negatywne scenariusze mogą sprawiać wrażenie, że nie można ich uniknąć lub im zapobiec. W myśleniu o przyszłości istotne są także granice niepewności i dostrzeganie ukrywających się zagrożeń. O tym, co studiom nad przyszłością może proponować Prévistoire oraz o zapatrywaniach swoich studentów na przyszłość społeczno-technologiczną, dr Dawid Kalisz opowiedział w krótkim wywiadze.

Kacper Nosarzewski, partner w firmie 4CF, w swoich rozważaniach o utopiach oraz dystopiach technologicznych w IT podkreślał, że utopijne, dystopijne i protopijne wizje są zaledwie przyczynkiem do dyskusji o tym, co myślimy o przyszłości i w jaki sposób radzimy sobie z tymi myślami.

Futurologia a prognozowanie

W czasie kongresu nie mogło zabraknąć debaty nad potrzebą futurologii. Dr hab. Jakub Gomułka, Adam Cebula, Łukasz Marek Fiema i Michał Protasiuk podjęli próbę określenia statusu futurologii w prognozowaniu przyszłości. Dużą część dyskusji stanowiła relacja społeczeństwo-technologia, w szczególności zależność postępu od kontekstu społecznego oraz na czym może opierać się skuteczne prognozowanie.

Ciekawym uzupełnieniem dyskusji jest wypowiedź Michała Protasiuka, autora science-fiction i analityka danych mediowych, o ostrzegawczej roli futurologii. Katastroficzne wizje mogą działać poruszająco, przez co zlęknione społeczeństwo jest w stanie podjąć działania i pod presją prawdopodobnych negatywnych konsekwencji dokonywać zmian. Oznacza to, że same wizje możliwej przyszłości mogą kształtować teraźniejszość.

Michał Protasiuk wspomniał również o inspiracji science-fiction i roli wyobraźni w prognozowaniu przyszłości. Jego zdaniem badacz musi umieć okiełznać wyobraźnię metodą naukową, ale pierwsza myśl zawsze musi mieć charakter kreatywny, zmieniać zasady gry, a do tego wyobraźnia wydaje się niezbędna.

Fizyka i astronomia w sprawie przyszłości

Jak na futurologiczne podejście odpowiadają nauki empiryczne i obserwacyjne? Dr hab. prof. UJ Leszek M. Sokołowski, fizyk z Obserwatorium Astronomicznego UJ krytycznie ocenił sensowność stosowania koncepcji multiwersum zarówno do przyszłości, jak i przeszłości, nazywając ją metafizyką ubraną w język współczesnej matematyki. Prognoza stanu wszechświata w ciągu najbliższych 100 lat również nie przyniesie korzyści dla prognozowania ziemskiej przyszłości, ponieważ zmiany będą tak małe, że znajdą się poza zasięgiem naszych obserwacji. Wypowiedź prof. Sokołowskiego wpisuje się w świeżą debatę wywołaną przez kontrowersyjny artykuł prof. Christofilopoulosa Epaminondasa dotyczącą wniosków płynących ze szczególnej teorii względności oraz koncepcji wieloświatów dla teorii studiów nad przyszłością.

Podbój kosmosu

Z futurologicznego punktu widzenia nie sposób rozważać przyszłości bez uwzględnienia przestrzeni kosmicznej.

Prof. dr hab. Grzegorz Wrochna, profesor nauk fizycznych, prezes Polskiej Agencji Kosmicznej udzielił krótkiego wywiadu na temat planów polskiego podboju kosmosu w ciągu najbliższej dekady,. Punktem wyjścia jest pięcioletni plan Krajowego Programu Kosmicznego i pytanie jak wykorzystać technologie kosmiczne na potrzeby administracji, przemysłu i społeczeństwa?

O tym jak będzie wyglądała kosmiczna wojna z punktu widzenia technologii oraz jakie przyniesie skutki wspominał płk dr hab. inż. prof. WAT Sławomir Augustyn, pracownik naukowo-badawczy Wydziału Bezpieczeństwa, Logistyki i Zarządzania w Wojskowej Akademii Technicznej. Przestrzegał on, że konflikty w przestrzeni kosmicznej nie pozostaną bez znaczenia dla Ziemi.

A co na to wszystko Lem?

W imieniu wybitnego polskiego futurologa odpowiedzi udzielił nam prof. dr hab. Stanisław Bereś, historyk literatury, krytyk, eseista, profesor w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. W jego relacji, sens myślenia o przyszłości według Lema nie zawierał się w prognozowaniu konkretnych odkryć lub wynalazków, ale w logice rozwoju nauki ludzkości. Zatem niezbędne są dalekie, nieproste ekstrapolacje dotykające fundamentów ludzkości, w szczególności czym jest ludzkie myślenie i czym jest człowiek.

Tegoroczny Kongres Futurologiczny był niezwykłą okazją do zastanowienia się nad przyszłością przez pryzmat fantastyki i naukowego podejścia. Zdystansowane podejście nauk ścisłych opierające się na porównaniach i ekstrapolacjach niekoniecznie okazuje się użyteczne w przypadku przyszłości. Twierdzenia stawiane przez prelegentów często odnosiły się do podstawowych pytań o sens myślenia o przyszłości, skąd wzięło się w nas pragnienie myślenia o niej oraz na czym opiera się skuteczna prognostyka. Podczas krakowskiej konferencji wątki czysto futurologiczne przeplatały się z niedalekimi planami dotyczącymi przestrzeni kosmicznej. Całość stanowiła ciekawe wydarzenie, z pewnością prowokujące do wielowątkowych rozmyślań na temat przyszłości.

A poniżej kilka innych rozmów, między innymi z organizatorami kongresu i pisarzem Wojciechem Gunią. Zapraszamy do obejrzenia.